امام صادق علیه السّلام فرمودند:

اِجعَل نَفسَکَ عَدُوّاً تُجاهِدُهُ وَ عارِیَهً تَرُدُّها؛

نفس خودت را دشمنی قرار بده، که با آن مبارزه می کنی و عاریه ای بشمار، که آن را برمی گردانی.

تحف العقول، ص304

در روایات ائمّه معصومین(علیه السلام) از «نفس امّاره» به عنوان دشمن ترین دشمنان یاد شده است.
مقصود از «نفس»، نیرویی در باطن انسان است که او را به هوی و هوس، گناه، حرام، مَرزشکنی، هنجارشکنی، تجاوز به حقوق دیگران و بهره گیری از لذّت های حرام و... فرا می خواند.
انسان، میان دو نیروی «نفس» و «عقل» قرار دارد و از نعمت «اختیار» برخوردار است، تا خواسته دل را برآورد، یا فرمانبردار عقل گردد. یکی به دوزخ می کشاند و دیگری به بهشت دعوت می کند. اطاعت از یکی سعادت و تبعیت از دیگری، شقاوت به بار می آورد.
پس وقتی «نفس»، یک دشمن شد، باید با آن مبارزه کرد، نه آشتی و باید با آن مخالفت کرد، نه همراهی.
از این رو، در توصیه های اخلاقی به «جهاد با نفس» توصیه شده و از آن به عنوان «جهاد اکبر» یاد شده است، تا از آن رهگذر، انسان، اسیر تمایلات نفسانی نشود.
معنای دیگر نفس، روح و جان آدمی است.
جانی که ودیعه ی الهی و امانت خداست و روزی این جان به خداوند جان آفرین تسلیم خواهد شد، در طول زندگی همراه ماست و ما وظیفه داریم آن را به کمال برسانیم و این عاریه را روزی نیز برگردانیم.
آمادگی برای مرگ، نشانه آن است که در زندگی با این ودیعه و عاریه خوب رفتار کرده ایم و حسابمان پاک است و بیمی از مرگ نداریم.
فکر «برگرداندن عاریه» ما را به یاد این حقیقت می اندازد که عمرها محدود است و اجل در پیش و روز حساب و قیامت فرا خواهد رسید.
نفس ملکوتی را تربیت کنیم و با نفس امّاره و وسوسه های دل، مبارزه نماییم.

منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)